Του Έντι Ζεμενίδη *, **,
Το 1992, η προεκλογική εκστρατεία του Κλίντον υιοθέτησε το σλόγκαν «It’s the economy, stupid» (Είναι η οικονομία, ηλίθιε) για να προσδιορίσει τον κεντρικό άξονα της υποψηφιότητάς του. Η διαμάχη σχετικά με το αμερικανικό «non paper» για τον αγωγό EastMed και η σειρά επικοινωνιακών φιάσκων που ακολούθησαν συνθέτουν ένα σενάριο που κάποιος θα περίμενε να δει στην πολιτική κωμική σειρά του HBO «Veep», σίγουρα όμως όχι στο ντοκιμαντέρ για την εκστρατεία του Κλίντον «War Room». Παρ’ όλα αυτά, αν επικεντρωθούμε στο πιο σημαντικό σε αυτή την κωμικοτραγική διπλωματία, «δεν είναι ο αγωγός, ηλίθιε».
Ο αγωγός EastMed πρόσφερε εξαιρετικές ευκαιρίες για φωτογραφίσεις και όνειρα για την ενεργειακή διπλωματία. Ωστόσο, παρά τις πολυετείς μελέτες σκοπιμότητας και τις τριμερείς διακηρύξεις, αυτός ο αγωγός δεν έχει ακόμη κριθεί εμπορικά βιώσιμος, καμία χώρα ή εταιρεία δεν έχει δεσμευτεί να πληρώσει γι’ αυτόν και δεν γνωρίζουμε αν οι ιδανικοί πελάτες για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκονται στο τέλος ενός αγωγού που καταλήγει στην Ιταλία, αντί να πηγαίνει σε χώρες των Βαλκανίων ή σε πελάτες στην Ασία.
Οσοι υποστηρίζουν ότι αυτός ο αγωγός είναι καθοριστικής σημασίας για την περιφερειακή ενεργειακή διπλωματία πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του χρονοδιαγράμματος. Το ισραηλινό φυσικό αέριο ρέει ήδη από ένα κοίτασμα. Το φυσικό αέριο από το οικόπεδο «Αφροδίτη» της Κύπρου καθώς και οι επιπλέον γεωτρήσεις στο ισραηλινό πεδίο «Λεβιάθαν» πρόκειται να βγουν σύντομα στην αγορά. Οι υποστηρικτές του αγωγού προτείνουν αυτό το αέριο να περιμένει την κατασκευή ενός αγωγού, η οποία δεν είναι σίγουρη (ή ούτε πιθανή); Αν στο μεταξύ μπορούν να αναπτυχθούν εναλλακτικές μέθοδοι για τη μεταφορά αυτού του φυσικού αερίου στην αγορά, τι θα κάνουμε με αυτή την υποδομή;
Το γεγονός ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναγνώρισε τους διασυνδετήριους αγωγούς EuroAsia, EuroAfrica, Ελλάδας – Βουλγαρίας, Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας και το ΑΣΦΑ Αλεξανδρούπολης ως έργα που υποστηρίζει, τα οποία είναι εμπορικώς βιώσιμα και μπορούν να ολοκληρωθούν στο εγγύς μέλλον, βοηθά όλους τους ενδιαφερομένους να επικεντρωθούν στο πόσο γρήγορα μπορούν να τεθούν σε λειτουργία οι ενεργειακοί πόροι της Ανατολικής Μεσογείου. Μπορούμε πλέον να επικεντρωθούμε σε κάτι που είναι υπαρκτό – και όχι απλώς στη φαντασία.
Απάντηση στα ερωτήματα δεν πρέπει να δώσουν μόνο όσοι θλίβονται για το τέλος του αγωγού EastMed. Οι υπεύθυνοι του «non-paper» και μέρους της αντίδρασης των ΗΠΑ πρέπει να παραδεχθούν αυτή την απόλυτη καταστροφή.
Ιδού τα καλά νέα: Η ενεργειακή διπλωματία στην Ανατολική Μεσόγειο ξεκίνησε πριν ο αγωγός EastMed γίνει μόδα (και χωρίς την Τουρκία στο κάδρο) – και θα συνεχιστεί ακόμη και χωρίς τον αγωγό (και σίγουρα χωρίς αυτήν την Τουρκία).
Τώρα που τελειώσαμε με τον αγωγό, υπάρχουν ορισμένα σημαντικά διδάγματα που πρέπει να εξαγάγουμε.
Είναι ανάγκη να προχωρήσει το «3+1» σε πολύ υψηλότερο πολιτικό επίπεδο. Το γεγονός ότι γίνεται συζήτηση για το αν πρέπει να χαρακτηριστεί αυτό που μετατράπηκε σε γραπτό κείμενο και κυκλοφόρησε σε πολλές κυβερνήσεις ως «non-paper», «talking points» ή «μήνυμα» είναι κωμικό. Το γεγονός ότι υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες από τους «3» έναντι του «1» σχετικά με το αν υπήρξαν διαβουλεύσεις πριν εκδοθεί αυτό το «non paper» είναι τουλάχιστον διπλωματικά αμήχανο. Η επιμονή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι το πρόβλημα ήταν η «διαρροή» του εγγράφου και η ανάπτυξη χαμηλόβαθμων αξιωματούχων για τον έλεγχο των ζημιών αποδεικνύει την ανησυχητική αποτυχία του να αντιληφθεί την ακούσια πολιτική θύελλα που ακολούθησε.
Η διορθωτική κίνηση απαιτεί κάτι που θα είχε αποτρέψει εξαρχής τη διαμάχη – την άμεση εμπλοκή του υπουργού Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν στους «3+1». Δεν θα υπήρχε καμία συζήτηση για το αν υπήρξαν διαβουλεύσεις αν ο Αντονι Μπλίνκεν είχε θέσει το θέμα αυτό στους Ελληνες, στους Κυπρίους και στους Ισραηλινούς ομολόγους του. Θα είχε γίνει μια ορθή αλλαγή πολιτικής με τη σύμφωνη γνώμη συμμάχων και εταίρων, με διαβουλεύσεις με το Κογκρέσο (ιδίως με τον πρόεδρο της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, γερουσιαστή Μπομπ Μενέντεζ) και σε συμμόρφωση με τον νόμο περί της εταιρικής σχέσης ασφάλειας και ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Χωρίς την εμπλοκή Μπλίνκεν, τίποτα από όλα αυτά δεν συνέβη.
Είναι καιρός ο υπουργός Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν να συναντηθεί με τους ομολόγους του Δένδια, Κασουλίδη και Λαπίντ και να ενισχύσει τη φθίνουσα αξιοπιστία των ΗΠΑ όσον αφορά τους «3+1».
Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών είπε αυτά που έπρεπε για τους «3+1» σε τηλεφωνήματα και σε ξεχωριστές συναντήσεις με τους υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ, και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έκανε σημαντικά βήματα για τη θεσμοθέτηση της τεχνικής συνεργασίας στο πλαίσιο του «3+1». Παρ’ όλα αυτά, μετά την υψηλού βαθμού εμπλοκή κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ (ιδίως του βοηθού υπουργού Εξωτερικών Γουές Μίτσελ και του υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο), είναι απορίας άξιον πώς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν αναγνωρίζει το πρόβλημα του να κρατάει τον Μπλίνκεν στο περιθώριο αυτής της διπλωματικής πρωτοβουλίας.
Είναι καιρός ο υπουργός Αντονι Μπλίνκεν να συναντηθεί με τους υπουργούς Εξωτερικών Δένδια, Κασουλίδη και Λαπίντ στην περιοχή και να ενισχύσει τη φθίνουσα αξιοπιστία των ΗΠΑ όσον αφορά τους «3+1».
Το Στέιτ Ντιπάρτµεντ πρέπει να σταματήσει να προσπαθεί να κατευνάσει την Τουρκία. Η προσπάθεια περιορισμού των ζημιών περιλάμβανε την επιμονή ότι οι επιθυμίες της Αγκυρας δεν έπαιξαν ρόλο στο σκεπτικό του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Ακόμη και αν είχαμε επιφυλάξεις και αγνοούσαμε τις αναφορές στο «non paper» για το «Nautical Geo» και τις περιφερειακές εντάσεις ή τις αναφορές (που το Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν έχει διαψεύσει) ότι το έγγραφο παραδόθηκε και στην Αγκυρα, υπήρξε μια ανησυχητική τάση ορισμένων αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να διερευνούν διαρκώς ανοίγματα για τουρκική συμμετοχή σε διπλωματικές πρωτοβουλίες στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η Τουρκία συνεχίζει να κάνει κάθε αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που το επιχειρεί αυτό να φαίνεται κακός. Στην Ανατολική Μεσόγειο εγκαθιδρύεται μια «διεθνής τάξη βασισμένη σε κανόνες» – αυτό ακριβώς το είδος της τάξης που ο ίδιος ο πρόεδρος Μπάιντεν έχει θέσει ως στόχο του. Η Τουρκία δεν αποδέχεται κανέναν από αυτούς τους κανόνες – ούτε το Δίκαιο της Θάλασσας, ούτε τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες που οριοθετήθηκαν νομικά, κ.λπ.
Η Τουρκία δεν θέλει να συμμετάσχει στις πρωτοβουλίες της Ανατολικής Μεσογείου, θέλει να κυριαρχήσει σε αυτές. Στόχος της Αγκυρας δεν είναι η συνεργασία, αλλά η περιφερειακή πρωτοκαθεδρία, αν όχι η ηγεμονία. Η συμπεριφορά της Τουρκίας είναι αυτή που οδήγησε στη δημιουργία ενός εξισορροπητικού συνασπισμού που περιλαμβάνει όχι μόνο την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ αλλά και την Αίγυπτο, ενώ έχει την υποστήριξη της Γαλλίας και άλλων. Το πρόβλημα για την Αγκυρα είναι ότι αυτός ο συνασπισμός (σε αντίθεση με εκείνον στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, για παράδειγμα) διαθέτει πλέον πολύ μεγαλύτερο συνολικό πληθυσμό, πιο δυναμικές και καινοτόμες οικονομίες, ικανότατους στρατούς και πολύ μεγαλύτερη διπλωματική επιρροή.
Επιπλέον, οι προτεραιότητες της Τουρκίας είναι αντίθετες με τις προτεραιότητες που έθεσαν οι ΗΠΑ στο «non paper», σε δύο δηλώσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και σε συνεντεύξεις που παραχώρησε ο Αμος Χόχσταϊν μετά τη διαμάχη. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι δηλώνουν σε ευήκοα ώτα ότι επίσης αντιτίθενται και στους διασυνδετήριους αγωγούς (τους οποίους χαρακτηρίζουν «μη βιώσιμους» – διαψεύδοντας ευθέως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ). Ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου δεν πάει πουθενά χωρίς την Τουρκία. Οι στόχοι για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην περιοχή παρεμποδίζονται από το casus belli που διατηρεί η Τουρκία εναντίον της Ελλάδας στο Αιγαίο – εμποδίζοντας, για παράδειγμα, την ανάπτυξη ανεμογεννητριών εκτός ακτίνας έξι μιλίων γύρω από τα ελληνικά νησιά (ένας παράλογος περιορισμός, που θα επηρέαζε σοβαρά και αρνητικά τον ελληνικό τουρισμό αν τηρούνταν).
Αμερικανοί αξιωµατούχοι αναγνωρίζουν ότι το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί και να γίνει εξίσου σημαντικό με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα. Για να μπορέσει η Τουρκία να συμμετάσχει σε αυτό, θα πρέπει να παίξει τον ρόλο της Γερμανίας του 1950, και όχι την εκδοχή της Ανατολικής Μεσογείου της ρεβιζιονιστικής, πολεμοκάπηλης ναζιστικής Γερμανίας. Η συμπεριφορά της Τουρκίας είναι αυτή που πρέπει να αλλάξει, όχι απλώς ο τρόπος με τον οποίο προβάλλει τις απαιτήσεις της.
Αυτό είναι σίγουρα ένα άδοξο ξεκίνημα της χρονιάς για τους «3+1». Ευτυχώς, βρισκόμαστε ακόμη στον Ιανουάριο και υπάρχει μια προφανής διόρθωση πορείας: είναι καιρός να εμπλακεί άμεσα ο υπουργός Αντονι Μπλίνκεν.
* O κ. Εντι Ζεμενίδης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC).
** Η ανάλυση δημοσιεύστηκε αρχικά στην ιστοσελίδα της Καθημερινής (https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/561681319/den-einai-o-agogos-anoite/)
